ZASADA TRÓJPODZIAŁU WŁADZ

Współczesne wysoko rozwinięte państwa opierają strukturę i funkcjonowanie swych organów na tzw. zasadzie trójpodziału władz. Jej twórcą i głosicielem był w XVIII wieku francuski prawnik i filozof Charles Louis de Secondât, Baron de la Brede et de la Montesquieu, nazywany krócej Charles Louis Montesquieu, a znany przede wszystkim pod zlatynizowanym nazwiskiem Monteskiusza.

W dziele „O duchu praw” Monteskiusz przedstawił teorię dotyczącą istoty i powstania państwa oraz koncepcję organizacji państwa rządzonego dobrze i praworządnie. W myśl teorii Monteskiusza państwo powstało w wyniku umowy społecznej, zawartej przez ludzi, w celu ochrony ich interesów, bezpieczeństwa i wolności. Wolność i inne dobra były jednak zawsze bądź ograniczane, bądź nawet odbierane ludziom. Niezbędne jest zatem znalezienie prawdziwej gwarancji wolności. Zdaniem Monteskiusza może nią być tylko oddzielenie od siebie trzech władz: ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej. W państwie powinny więc istnieć trzy autonomiczne ośrodki władzy, niezależne od siebie i wypełniające różne zadania: władza ustawodawcza, władza wykonawcza, władza sądownicza. Władza ustawodawcza należy do parlamentu, władzę wykonawczą sprawuje głowa państwa i rząd, zaś sądowniczą niezawisłe sądy. Parlament ustanawia prawa, do władzy wykon- waczej należy ich realizacja, sądy rozstrzygają spory. Monteskiusz w swej teorii nie postulował jednak całkowitej równości władz. Władza ustawodawcza powinna według niego mieć możności kontroli wykonywania praw, a sędziowie i urzędnicy powinni być jedynie wykonawcami ustaw, a nie ich interpretatorami.

Wolność obywateli stanowi główny przedmiot teorii Monteskiusza. Gwarantem wolności jest praworządne państwo, w którym prawa są dobre i przesiąknięte „duchem umiarkowania” a władze od siebie oddzielone. Władze powinny wzajemnie się równoważyć i wpływać na siebie hamująco. Podział władz i panowanie prawa stanowią niezbędny warunek wolności, bez tego władza jest nieograniczona, a posiadanie takiej władzy zawsze prowadzi do nadużyć.

Zapoznając się z informacjami o podstawowych elementach teorii trójpodziału władz trzeba pamiętać, że powstała ona w konkretnych warunkach, w okresie monarchii absolutnej we Francji, a Monteskiusz był zdecydowanym przeciwnikiem absolutyzmu. Zawierała wizję innego, nowoczesnego sposobu sprawowania władzy, uwzględniającego aspiracje szerszych kręgów społeczeństwa, a zwłaszcza mieszczaństwa (burżuazji), dysponującego już w owym czasie wielkimi bogactwami, ale zupełnie pozbawionego udziału we władzy publicznej. Jak pisano, zasada trójpodziału władz była ideologiczną bronią w rękach burżuazji, walczącej o tę władzę. Zasada trójpodziału władz została bezpośrednio wcielona w życie w konstytucji amerykańskiej z 1787 r. oraz w konstytucjach francuskich końca XVIII w.