Trybunał Stanu

Trybunał Stanu został powołany do określania tak zwanej odpowiedzialno-ści konstytucyjnej osób zajmujących najwyższe stanowiska państwowe. Jest on organem ściśle związanym z Sejmem, przez niego powoływanym i podejmującym czynności sądowe na jego zlecenie. W zakresie orzekania Trybunał Stanu jest niezawisły i podlega tylko ustawie.

Odpowiedzialność konstytucyjna obejmuje czyny sprzeczne z prawem, ale nie będące przestępstwami, nie jest to więc odpowiedzialność karna. Odpowiedzialność konstytucyjną pociąga za sobą czyn, którym sprawca (np. minister) w zakresie swego urzędowania albo w związku z zajmowanym stanowiskiem w sposób zawiniony naruszył konstytucję lub inną ustawę.

Do odpowiedzialności konstytucyjnej przed Trybunałem Stanu mogą być pociągnięte, jak wspomniano wyżej, osoby zajmujące najwyższe stanowiska państwowe. Należą do nich: 1) Prezydent, 2) premier i członkowie rządu, 3) prezes Narodowego Banku Polskiego, 4) prezes Najwyższej Izby Kontroli, 5) członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, 6) osoby, którym premier powierzył kierowanie ministerstwem, 7) naczelny dowódca sił zbrojnych, 8) posłowie

i senatorowie – za naruszenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego albo nabywania takiego majątku. O włączeniu do kręgu osób podlegających odpowiedzialności konstytucyjnej decyduje zajmowanie stanowiska państwowego. Nie ponoszą więc tej odpowiedzialności działacze polityczni, na przykład sprawujący kierownicze funkcje w partiach, chyba że zajmują jednocześnie stanowiska państwowe.

Wstępny wniosek o pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej może być złożony przez komisję sejmową, grupę posłów liczącą co najmniej 50 osób lub Trybunał Konstytucyjny. Wniosek taki rozpatruje sejmowa komisja odpowiedzialności konstytucyjnej i jej stanowisko stanowi podstawę do podjęcia przez Sejm stosownej decyzji. W razie pociągnięcia do odpowiedzialności uchwała komisji,

w której zwraca się do Sejmu z takim wnioskiem, stanowi akt oskarżenia. Jednocześnie Sejm powołuje dwóch oskarżycieli. Trybunał Stanu stwierdzając winę oskarżonego orzeka następujące kary: – utratę czynnego i biernego prawa wyborczego, b) utratę wszystkich lub niektórych orderów, odznaczeń i tytułów honorowych oraz zdolności do ich uzyskania, c) zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach państwowych i organizacjach społecznych. Kary orzeka się na okres od 2 do 10 lat, a niekiedy na zawsze. Jednakże, na co należy zwrócić uwagę, Trybunał Stanu ze względu na szczególne okoliczności sprawy może poprzestać na stwierdzeniu winy oskarżonego, odstępując od wymierzenia kary.

Jeżeli czyny objęte odpowiedzialnością konstytucyjną są zarazem przestępstwami, osoby stojące przed Trybunałem Stanu ponoszą jednocześnie odpowiedzialność karną w oparciu o przepisy prawa karnego. W takim przypadku Trybunał wymierza także kary tam przewidziane (pozbawienie wolności, ograniczenie wolności i grzywnę, a ponadto środki karne).

Trybunał Stanu zostaje wybrany na pierwszym posiedzeniu Sejmu na okres jego kadencji, z wyjątkiem przewodniczącego, którym jest z urzędu pierwszy prezes Sądu Najwyższego. W skład Trybunału Stanu wchodzi przewodniczący, jego dwóch zastępców i 16 członków. Co najmniej połowa osób wchodzących w skład Trybunału winna mieć kwalifikacje sędziowskie. Postępowanie przed Trybunałem Stanu jest dwuinstancyjne. W pierwszej instancji Trybunał orzeka w składzie przewodniczącego i sześciu członków, w drugiej zaś w pełnym składzie, z wyłączeniem osób orzekających w pierwszej instancji.