ŚWIADOMOŚĆ PRAWNA

Świadomość prawna nie oznacza jedynie znajomości przepisów i instytucji prawnych przez społeczeństwo, choć ta jest bardzo pożądana i decyduje w poważnym stopniu o kulturze prawnej społeczeństwa.

Świadomość prawna to ocena obowiązującego prawa przez społeczeństwo i postulaty dotyczące zmiany prawa w pożądanym przez społeczeństwo kierunku. Można by więc powiedzieć, że świadomość prawna to zbiór tych wszystkich norm, które – zdaniem społeczeństwa – powinny tworzyć prawo. Jest to prawo z ludzkich wyobrażeń o sprawiedliwości. Oczywiście wyobrażenia takie są różne, stąd i świadomość prawna nie jest w całym społeczeństwie jednakowa. Im większa jest różnica między prawem, które w rzeczywistości i s tn i ej e, a takim, które zdaniem społeczeństwa powinno istnieć, tym większa rozbieżność między prawem i świadomością prawną.

Świadomość prawna tworzy się pod wpływem wyobrażeń o tym, co sprawiedliwe i niesprawiedliwe, wyobrażeń o prawie, praworządności itp. Właśnie świadomość prawna stanowi podstawę spotykanych w praktyce ocen: ten przepis jest „sprawiedliwy”, a tamten „niesprawiedliwy”. Świadomość prawna wchodzi w skład moralności.

Prawo i świadomość prawna wywierają na siebie wzajemny wpływ. Długotrwałe i konsekwentne stosowanie przez państwo przepisów, które początkowo wzbudzają sprzeciw społeczeństwa, może stopniowo doprowadzić do przyzwyczajenia i w końcu do ich zaakceptowania. Z drugiej strony powszechna dezaprobata wobec pewnych przepisów może zmusić organy państwowe do ich złagodzenia lub nawet uchylenia, co zależy od rozmiarów sprzeciwu, siły państwa itp.

Niezgodność obowiązującego prawa ze świadomością prawną osłabia działanie prawa. Dlatego państwo nie może lekceważyć świadomości prawnej społeczeństwa i dopuszczać do zbyt wielkiej rozbieżności między prawem i świadomością. Państwo stara się wpływać na świadomość prawną, a jednocześnie w razie potrzeby zmienia przepisy.