SĄDY

Zadaniem sądów jest wymierzanie sprawiedliwości, przede wszystkim rozstrzyganie spraw cywilnych i karnych. Wykonując to zadanie sądy opierają się na przepisach prawa.

Charakterystyczną cechą sądów, różniącą je od innych organów państwowych i znamionującą ich działalność, jest niezawisłość (zasada niezawisłości sę-dziowskiej).

Niezawisłość oznacza, że przy rozpatrywaniu sprawy i wydawaniu orzeczenia sędzia jest niezależny. Nie podlega nikomu, nawet najwyższym organom państwowym, ma jedynie obowiązek kierować się przepisami prawa. Mówi się więc, że „w zakresie orzekania sędzia podlega tylko ustawie”. Próby wpływania na sąd lub sędziego, próby wywierania na nich nacisku – są bezprawne i podlegają karze.

Niezawisłość sądów zagwarantowana jest w konstytucji i innych aktach prawnych. Drugą charakterystyczną cechą sądów jest oparcie ich funkcjonowania na zasadzie instancyjności.

Zasada instacyjności polega na tym, że od wydanego orzeczenia każdej stronie przysługuje prawo odwołania się do sądu wyższego szczebla, czyli sądu drugiej instancji. Wskutek wniesienia odwołania następuje ponowne rozpatrzenie sprawy, skontrolowanie prawidłowości postępowania sądu pierwszej instancji i trafności wydanego orzeczenia. Zapewnia to uniknięcie ewentualnych pomyłek, bardzo niebezpiecznych w działalności sądów. Sama możliwość wniesienia przez strony odwołania skłania sąd pierwszej instancji do większej sumienności i wnikliwości.

Sąd drugiej instancji może zaskarżone orzeczenie utrzymać w mocy, zmienić lub uchylić i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji, nie może natomiast nakazać sądowi pierwszej instancji wydania orzeczenia o określonej treści, gdyż naruszałoby to niezawisłość tego sądu. Kontrola instancyjna następuje tylko na skutek wniesienia odwołania. Sąd drugiej instancji nie sprawdza prawidłowości orzeczenia z urzędu.

W polskim sądownictwie rozpatrywanie spraw opiera się obecnie na systemie trójinstancyjnym. Od orzeczenia rozstrzygającego sprawę każda ze stron może wnieść apelację do sądu bezpośrednio wyższego szczebla. W większości spraw od orzeczenia sądu drugiej instancji strony mogą wnieść kasację do Sądu Najwyższego. Wyrok prawomocny, a więc taki, od którego nie przysługuje odwołanie, stwarza tzw. powagę rzeczy osądzonej (res iudicata).

Sądy dzielą się na: a) sądy powszechne, b) sądy szczególne. Kompetencje sądów szczególnych są w przepisach proceduralych wyraźnie określone, natomiast sądy powszechne rozpatrują wszystkie pozostałe sprawy. Podstawową rolę odgrywają sądy powszechne: rejonowe, okręgowe i apelacyjne.

Najwyższym organem sądowym jest Sąd Najwyższy, zarówno w odniesieniu do sądów powszechnych, jak i do sądów szczególnych. W ten sposób sądownictwo wojskowe jest także podporządkowane Sądowi Najwyższemu.