Rzecznik Praw Obywatelskich

Powołanie w Polsce urzędu Rzecznika Praw Obywatelskich, instytucji wzorowanej na szwedzkim ombudsmenie, było wynikiem długotrwałego procesu zapo-czątkowanego przez przystąpienie Polski do Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych. U jego podstaw legło przeświadczenie o konieczności skuteczniejszej ochrony praw i wolności obywateli przed naruszaniem ich przez organy państwowe.

Zadanie to znalazło wyraz w ustawie, która stanowi, że Rzecznik Praw Obywatelskich stoi na straży praw i wolności obywateli, określonych w konstytucji i innych przepisach prawa. W szczególności Rzecznik bada, czy wskutek działania lub zaniechania organów, organizacji i instytucji, obowiązanych do przestrzegania i stosowania tych praw i wolności, nie nastąpiło naruszenie prawa, a także zasad współżycia i sprawiedliwości społecznej.

Rzecznik zajmuje szczególne miejsce wśród organów państwowych. Jest powoływany przez Sejm za zgodą Senatu na okres pięciu lat. W swojej działalności dysponuje niezawisłością, podobną do niezawisłości sędziowskiej, tzn. jest niezależny od innych organów państwowych. Nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej, aresztowany lub zatrzymany. Ze swojej działalności Rzecznik zdaje sprawę Sejmowi w corocznych sprawozdaniach, które są następnie podawane do wiadomości publicznej. Rzecznik ponosi odpowiedzialność tylko przed Sejmem, przy czym odpowiedzialność ta wyraża się jedynie w możliwości odwołania ze stanowiska w razie sprzeniewierzenia się złożonemu ślubowaniu.

Rzecznik podejmuje działanie, jeżeli uzyska informację wskazującą na naruszenie praw i wolności obywatela. Może podjąć działanie zarówno na wniosek, jak i z własnej inicjatywy. Podejmując sprawę Rzecznik może, zależnie od jej charakteru, wybrać jeden z następujących trybów postępowania: 1) samodzielnie prowadzić postępowanie wyjaśniające, 2) zwrócić się o zbadanie sprawy do organów nadzoru, prokuratury, kontroli, 3) zwrócić się do Sejmu

o zlecenie Najwyższej Izbie Kontroli przeprowadzenia kontroli określonej sprawy.