Pojęcie źródeł prawa

Termin „źródło prawa” jest wiernym tłumaczeniem łacińskiego zwrotu fons iuris. Jest to określenie wyjątkowo wieloznaczne, przy tym raczej obrazowe, metaforyczne, które w teorii prawa bywa odnoszone do różnych zjawisk związanych z tworzeniem i obowiązywaniem prawa. Niżej mowa jest o podstawowym znaczeniu tego określenia.

Źródłem prawa jest sformalizowany akt władzy państwowej zawierający przepisy prawne. Dla oceny charakteru aktu organu państwowego jako źródła prawa istotna jest jego forma. Prawem jest bowiem tylko taka wola państwa, która przejawiła się w wymaganej formie i odpowiednim trybie. Jeśli minister wyda rozporządzenie, opublikowane następnie w Dzienniku Ustaw, to tworzy w ten sposób prawo. Jeśli natomiast te same decyzje przekaże społeczeństwu w przemówieniu telewizyjnym, nie spowoduje żadnych skutków prawnych, decyzje te nie będą prawem. Decyduje o tym forma, w jakiej przejawia się wola organu państwowego.Źródłami powszechnie obowiązującego prawa polskiego są:

– konstytucja, 2) ustawy, 3) ratyfikowane umowy międzynarodowe, 4) roz-porządzenia, 5) akty prawa miejscowego. Od chwili wejścia Polski do Unii Europejskiej do źródeł prawa polskiego zostały włączone także: tzw. pierwotne prawo wspólnotowe oraz niektóre akty tzw. prawa pochodnego (por. uwagi w § 20).

Źródła prawa tworzą hierarchicznie zbudowany system, w którym każde źródło ma swoje miejsce. Ma to określone konsekwencje. Źródło prawa niższego szczebla nie może zawierać przepisów sprzecznych z przepisami wyższej rangi, na przykład rozporządzenie nie może naruszać przepisów ustawy. Warunkiem wejścia w życie ustaw, rozporządzeń i aktów prawa miejscowego jest ich ogłoszenie. Ogłasza się także niektóre umowy międzynarodowe.Należy wspomnieć, że poza prawem powszechnie obowiązującym, zawartym w wymienionych wyżej źródłach, jest jeszcze tzw. prawo wewnętrzne. Tworzą je:

– uchwały Rady Ministrów, b) zarządzenia premiera i ministrów, wydawane na podstawie ustaw. Akty prawa wewnętrznego obowiązują tylko jednostki organizacyjne podległe organowi, który wydał akt. Na przykład zarządzenie ministra finansów obowiązuje urzędy skarb izby skarbowe, natomiast nie może nakładać obowiązków na obywateli.

W języku potocznym przez źródła prawa rozumie się często także organy promulgacyjne (Dziennik Ustaw, Monitor Polski, dzienniki urzędowe ministerstw, dzienniki urzędowe wojewódzkich władz), w których odnośne przepisy zostały ogłoszone.