Pojęcie systematyki prawa

Prawo składa się z tysięcy różnych aktów normatywnych o różnej randze – od ustawy do zarządzenia – regulujących najróżniejsze stosunki społeczne. Posługiwanie się zespołem norm o takich rozmiarach nie byłoby możliwe, gdyby zespół ten nie był wewnętrznie uporządkowany.

Prawo nie stanowi bezładnego nagromadzenia norm prawnych, lecz jest zbiorem ułożonym według z góry przyjętych kryteriów, ma więc charakter systemu. Systemem prawa nazywamy całokształt obowiązujących w państwie przepisów, z uwzględnieniem ich podziału na gałęzie, oraz zespół zasadniczych idei przewodnich, na których opiera się ustrój państwa, a także podstawowe idee prawne.

Prawo dzieli się na szereg działów zwanych gałęziami. Podstawę podziału prawa na gałęzie stanowi rodzaj regulowanych stosunków społecznych. O przynależności przepisu do takiej lub innej gałęzi prawa decyduje charakter stosunku społecznego, którego przepis dotyczy. Stosunki społeczne będące przedmiotem regulacji prawnej można podzielić na pewne grupy, wyodrębniając np. stosunki rodzinne, stosunki majątkowe, stosunki powstające na tle popełnianych przestępstw i inne. Rozciągając ten podział na przepisy otrzymujemy szereg gałęzi prawa.

W ramach poszczególnych gałęzi prawa wyróżnia się instytucje prawne, czyli węższe zespoły norm odnoszących się do pewnego zagadnienia. Mówi się więc o instytucji najmu, instytucji rękojmi za wady rzeczy, instytucji testamentu – rozumiejąc pod tym terminem odpowiednie grupy norm prawnych. Instytucja prawna nie odpowiada – jak widać – swą treścią potocznemu znaczeniu tej nazwy.

Gałęzie prawa mają z reguły swoją własną systematykę, która jest tym bogatsza, im zasobniejsza w przepisy i konstrukcje prawne jest dana gałąź. Na przykład złożoną systematykę ma prawo cywilne.