Ogólny zarys prawa pracy

Wydzielenie z prawa cywilnego nowej gałęzi prawa, czyli prawa pracy, miało ścisły związek z tzw. rewolucją przemysłową na przełomie XVIII i XIX wieku. Rewolucja przemysłowa stworzyła zapotrzebowanie na pracę. Siła robocza nabrała cech towaru będącego przedmiotem wymiany rynkowej. Nierówność stron stosunku pracy prowadziła do wypaczeń eliminujących swobodę decyzji zatrudnianych co do czasu czy warunków pracy. Dość wspomnieć, że na początku XIX wieku 18-godzinny dzień pracy w fabrykach na terenie Anglii nie należał do wyjątków. Niemożność regeneracji organizmu, ciężkie warunki pracy kobiet i dzieci budziły obawę wyniszczenia całych grup społecznych. Zmusiło to państwo do wkroczenia w tę dziedzinę życia. W 1802 r. wydano w Anglii pierwszą ustawę adresowaną do pracodawców, ingerującą w stosunki pracy i zmierzającą do wyeliminowania najbardziej jaskrawych przejawów wyzysku. Ustawa ta ograniczała dopuszczalny wymiar czasu pracy robotników do 15 godzin na dobę i zakazywała zatrudniania dzieci do lat 9. W dalszym etapie uregulowano czas pracy kobiet i szczególne warunki związane z ich zatrudnieniem. Ustawy te, znane jako ustawodawstwo fabryczne, były początkiem tworzenia się prawa na użytek stosunków i warunków pracy. Z czasem objęło ono ogół zatrudnionych, ustalając dla nich dopuszczalne maksimum czasu pracy, niezbędne warunki bezpieczeństwa i higieny pracy, ochronę zarobków. Istotną cechą ustawodawstwa fabrycznego było nałożenie na pracodawców określonych obowiązków, egzekwowanych niezależnie od inicjatywy pracowników. Powołano więc organ, który z urzędu miał obowiązek dbać, aby ustawy były przestrzegane. W 1833 r. powołano w Anglii pierwszą państwową inspekcję pracy. Rozwój ustawodawstwa fabrycznego dał początek nadzorowi państwowemu nad stosunkami pracy, uczynił z państwa strażnika dbającego o przestrzeganie obowiązu-jących przepisów.

Pierwotnie prawo normujące stosunki między pracownikiem a pracodawcą kształtowało się w ramach prawa cywilnego i administracyjnego. Proces wyodrębniania rozpoczął się w wieku XIX, a wyraźnie zaznaczył po I wojnie światowej. W tym czasie miało miejsce szereg wydarzeń, z których warto wymienić: powstanie systemu powszechnych ubezpieczeń społecznych w Niemczech w latach 1883-1889 i powstanie działających w majestacie prawa związków zawodowych, czyli masowych organizacji społecznych zrzeszających na zasadzie dobrowolności pracowników określonych branż czy gałęzi, powołanych do obrony ich wspólnych interesów ekonomicznych i społecznych. Szczególny wpływ na rozwój prawa pracy miały związki zawodowe. Początkowo działające nielegalnie i półlegalnie, a nawet zwalczane przez instytucje państwowe i pracodawców, z czasem wywalczyły prawo do działania zgodnego z systemem prawnym danych państw. Zakaz zrzeszania się robotników zniesiono dopiero w 1869 r. w Niemczech, w 1871 r. w Wielkiej Brytanii, w 1884 r. we Francji, w 1906 r. w Rosji, a w 1935 r. w USA. Można powiedzieć, że od wspomnianych dat związki zawodowe zaczęły w sposób legalny wpływać na kształt warunków pracy i płacy.