NORMY PRAWNE BEZWZGLĘDNIE I WZGLĘDNIE OBOWIĄZUJĄCE

– normy bezwzględnie obowiązujące (imperatywne),

– normy względnie obowiązujące (dyspozytywne).

Normy imperatywne zawierają niepodważalny nakaz państwa, od wypełnienia którego nie można się uchylić. Osoba, do której norma bezwzględnie obowiązująca jest skierowana, zobowiązana jest tak się zachować, jak wskazuje norma. Każde odstępstwo od nakazanego sposobu postępowania jest naruszeniem prawa.

Normy imperatywne obowiązują bezwzględnie – bez względu na wolę zainteresowanych osób. Nawet wtedy, gdy wszystkie biorące udział w jakiejś transakcji osoby zgadzają się na uregulowanie wzajemnych praw i obowązków w sposób odmienny niż nakazuje norma imperatywna – to tego rodzaju umowa jest nieważna. W normie bezwzględnie obowiązującej wola państwa przejawia się w sposób nie znoszący oporu i wymagający bezwzględnego posłuszeństwa. Na przykład normy określające terminy przedawnienia w prawie cywilnym mają charakter imperatywny. Dlatego umowa, w której by strony zgodnie postanowiły, że ich wzajemne roszczenia z tytułu łączącego je stosunku (np. najmu) przedawniają się w innym terminie – będzie nieważna.

Normy imperatywne stanowią większość obowiązujących w państwie norm prawnych. Występują one przede wszystkim w tych gałęziach prawa, które charakteryzują się nierównością stron połączonych stosunkiem prawnym. Takie dziedziny jak prawo konstytucyjne, administracyjne, finansowe, karne – składają się wyłącznie z norm imperatywnych.

Normy dyspozytywne mają odmienny charakter. Strony umowy zobowiązane są w trakcie jej wykonania postępować zgodnie z normami dys- pozytywnymi tylko wtedy, gdy spraw, których norma dotyczy, nie uregulowały inaczej w umowie.

Jest to więc dość niezwykły rodzaj norm: odnoszą się do pewnej sytuacji, ale znajdują zastosowanie tylko wtedy, gdy zainteresowane osoby nie umówiły się inaczej. Na przykład w kodeksie cywilnym jest norma stanowiąca, że przyjmującemu zamówienie należy się wynagrodzenie dopiero po wykonaniu dzieła (uszyciu ubrania, naprawieniu zegarka itd.). Jest to jednak norma dyspozytywna i dlatego stronom wolno się umówić, że należność zostanie wręczona w innym terminie, np. połowa umówionej kwoty z góry, a reszta po wykonaniu zamówienia.